Kategoria badania:

Badania laboratoryjne – diagnostyka biochemiczna

Krótki opis badania:

Fosfataza kwaśna (ACP, ang. Acid Phosphatase) to enzym obecny w wielu tkankach organizmu, m.in. w gruczole krokowym (prostata), wątrobie, śledzionie, płytkach krwi i erytrocytach. W diagnostyce klinicznej największe znaczenie ma frakcja pochodzenia gruczołu krokowego. Oznaczenie poziomu ACP było niegdyś szeroko stosowane w diagnostyce raka prostaty, dziś zostało w dużej mierze zastąpione przez PSA, choć nadal może mieć wartość pomocniczą w niektórych przypadkach.

Kiedy warto wykonać badanie ACP?

• W diagnostyce i monitorowaniu raka prostaty, zwłaszcza w przypadku podejrzenia przerzutów do kości.
• W różnicowaniu źródła podwyższonej aktywności enzymów w chorobach nowotworowych.
• U pacjentów z objawami chorób prostaty – trudności z oddawaniem moczu, bóle krocza, krwiomocz.
• Pomocniczo w ocenie chorób kości i chorób krwi (np. choroba Pageta, białaczki).
• W diagnostyce chorób wątroby i śledziony – rzadziej, jako element oceny enzymów lizosomalnych.

Przygotowanie do badania:

• Zaleca się wykonanie badania na czczo (8–12 godzin bez jedzenia).
• Przed badaniem należy unikać aktywności seksualnej (ejakulacja może zwiększyć poziom ACP), a także badania per rectum prostaty – najlepiej nie wykonywać tych czynności przez 48 godzin przed pobraniem krwi.
• Poinformuj lekarza o przyjmowanych lekach – niektóre mogą wpływać na wynik badania.

Więcej informacji

Normy poziomu fosfatazy kwaśnej całkowitej (ACP):

• Zwykle: < 5 U/l (wartości mogą się różnić w zależności od laboratorium i metody oznaczenia).
• W diagnostyce raka prostaty znaczenie ma oznaczenie frakcji sterczowej (PAP – prostatic acid phosphatase).

Co oznacza podwyższony poziom ACP?

• Rak prostaty z przerzutami do kości – znacznie podwyższony poziom ACP, zwłaszcza frakcji sterczowej.
• Inne nowotwory złośliwe – mogą powodować wzrost ACP, choć niespecyficznie.
• Choroby kości – choroba Pageta, osteoporoza, przerzuty nowotworowe do kości.
• Choroby wątroby i śledziony, niedokrwistości hemolityczne.
• Po intensywnym wysiłku fizycznym, urazach, zabiegach urologicznych lub aktywności seksualnej – przejściowy wzrost.

Co oznacza obniżony poziom ACP?

• Brak znaczenia klinicznego – niskie stężenie ACP nie jest uważane za diagnostycznie istotne.
• Może występować fizjologicznie lub u osób w podeszłym wieku.

Wskazówki końcowe:

Choć oznaczenie fosfatazy kwaśnej (szczególnie sterczowej) zostało w znacznej mierze wyparte przez PSA, w niektórych przypadkach może być pomocne – np. w rozpoznaniu lub monitorowaniu zaawansowanego raka prostaty z przerzutami do kości. Wynik powinien być zawsze interpretowany łącznie z innymi parametrami (np. PSA, ALP, markery nowotworowe) oraz obrazem klinicznym pacjenta.