Kategoria badania:

Badania laboratoryjne – diagnostyka onkologiczna / urologiczna

Krótki opis badania:

PSA (Prostate-Specific Antigen) to białko produkowane niemal wyłącznie przez komórki nabłonkowe gruczołu krokowego (prostaty). Jego niewielkie ilości przedostają się do krwi i są mierzalne w surowicy. Oznaczenie poziomu PSA całkowitego jest podstawowym badaniem w profilaktyce i diagnostyce chorób prostaty, takich jak łagodny przerost gruczołu krokowego (BPH), zapalenie prostaty czy rak stercza.

Kiedy warto wykonać badanie PSA całkowitego?

• W ramach profilaktyki raka prostaty, szczególnie u mężczyzn po 50. roku życia.
• U mężczyzn po 40. roku życia z dodatnim wywiadem rodzinnym (ojciec, brat chorowali na raka prostaty).
• Przy objawach ze strony układu moczowego: częstomocz, trudność w oddawaniu moczu, wstawanie w nocy, słaby strumień moczu.
• W monitorowaniu raka prostaty – po leczeniu operacyjnym, radioterapii lub farmakoterapii.
• Przy podejrzeniu zapaleniu gruczołu krokowego.
• Przed planowaną biopsją prostaty.

Przygotowanie do badania:

• Zalecane jest wykonanie badania na czczo, choć nie jest to bezwzględnie konieczne.
• Unikać ejakulacji, jazdy na rowerze i intensywnego wysiłku fizycznego przez 48 godzin przed badaniem.
• Nie wykonywać badania PSA bezpośrednio po per rectum (badaniu palcem przez odbytnicę) ani po biopsji prostaty – najlepiej odczekać 1–2 tygodnie.
• Poinformuj lekarza o przyjmowanych lekach, szczególnie finasterydzie i dutasterydzie – mogą obniżać poziom PSA.

Więcej informacji

Normy poziomu PSA całkowitego (dla dorosłych mężczyzn):

• < 4,0 ng/ml – wartość prawidłowa (ogólna zasada, zależna od wieku)
  • 40–49 lat: < 2,5 ng/ml
  • 50–59 lat: < 3,5 ng/ml
  • 60–69 lat: < 4,5 ng/ml
  • 70–79 lat: < 6,5 ng/ml
    Normy mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium i są interpretowane indywidualnie.

Co oznacza podwyższony poziom PSA?

• Łagodny przerost prostaty (BPH) – najczęstsza przyczyna umiarkowanego wzrostu PSA.
• Rak prostaty – zwłaszcza przy PSA > 10 ng/ml lub przy szybkim wzroście w czasie.
• Zapalenie prostaty (prostatitis) – często powoduje gwałtowny wzrost PSA.
• Niedawne badania urologiczne, stosunek seksualny, uraz krocza – mogą powodować przejściowy wzrost PSA.
• Im wyższy poziom PSA, tym większe prawdopodobieństwo raka prostaty, ale nie jest to regułą – dlatego istotne jest oznaczenie także PSA wolnego (fPSA) i wyliczenie stosunku fPSA/tPSA (% wolnego PSA).

Co oznacza niski poziom PSA?

• Brak podejrzenia raka prostaty – zwłaszcza gdy poziom PSA utrzymuje się stabilnie przez lata.
• Obniżony poziom może występować fizjologicznie, u mężczyzn po leczeniu hormonalnym lub po usunięciu prostaty.
• Niski PSA nie wyklucza całkowicie obecności nowotworu – dlatego ważna jest również ocena per rectum (DRE) i inne badania obrazowe.

Wskazówki końcowe:

PSA to czuły, ale nieswoisty marker chorób prostaty – jego poziom należy zawsze interpretować w kontekście wieku, objawów, badania fizykalnego oraz wyników innych testów (np. PSA wolnego, biopsji). W razie wątpliwości urolog może zlecić dodatkowe badania, takie jak rezonans magnetyczny prostaty (mpMRI) czy biopsję fuzyjną. Regularne oznaczanie PSA jest ważnym elementem profilaktyki nowotworowej u mężczyzn.